Πηγή: Lenin Reloaded
Στην ανάρτηση "Χωριάτης", και με αφορμή το γιγαντιαίο έργο του Ονορέ ντε Μπαλζάκ με τον συγκεντρωτικό τίτλοΑνθρώπινη Κωμωδία, μίλησα για "την απάτη ως τρόπο λειτουργίας της αστικής κοινωνίας ως τα τρίσβαθά της", συμπληρώνοντας όμως ταυτόχρονα ότι η χωριάτικη καχυποψία προστατεύει από αυτά που οι "ίδιοι οι αστοί, εδραιωμένοι και επίδοξοι, θεωρούν τόσο συναρπαστικά ώστε να δαγκώσουν οι ίδιοι το δόλωμα που προορίζουν για άλλους."
Αν η αναφορά αυτή αφορά την σωτήρια κριτική λειτουργία της χωριάτικης καχυποψίας, αφορά όμως επίσης, αν και πιο έμμεσα, ένα ειδικό είδος αστικής βλακείας, και συγκεκριμένα, της βλακείας που απορρέει από την υπεροψία του ανθρώπου που "τα έχει δει όλα", της βλακείας αυτού που νομίζει ότι είναι λειτουργικά κυνικός ενώ στην ουσία είναι ο ίδιος το πρώτο θύμα του κυνισμού του.
Σκεφτόμουν ότι ο Μαρξ, για τον οποίο βέβαια ο Μπαλζάκ είναι θεμελιακή έμπνευση --τόσο ως ανατόμος της αστικής κοινωνίας, όσο και ως πηγή κωμικής απόλαυσης με τα αποτελέσματα αυτής της ανατομίας-- υστερεί σε ένα βασικό σημείο σε σχέση με τον Μπαλζάκ· η έλλογη ανάλυση των μηχανισμών της καπιταλιστικής οικονομίας, ιδιαίτερα στοΚεφάλαιο, αφήνει ελάχιστο χώρο για την ανατομία της βλακείας ως θεμελιακού παράγοντα της λειτουργίας των δραστών σε αυτή την οικονομία, με την βλακεία βέβαια να πρέπει να εννοηθεί με όρους αυτοεξαπάτησης του εξαπατώντος. Ο Μπαλζάκ αφιερώνει πολλές εκατοντάδες σελίδες στην βλακώδη όψη της αστικής φιλοδοξίας και του αστικού κυνισμού, και διατηρώ κάποιες αμφιβολίες για το κατά πόσο η έννοια της ιδεολογίας ως κίβδηλης συνείδησης στον Μαρξ --αυτή η δυνατότητα του ανθρώπου να μην γνωρίζει τι κάνει όταν το κάνει-- καλύπτει το ευρύ φάσμα των οικονομικών χρήσεων και δυνατοτήτων της βλακείας στην αστική κοινωνία.
Οι παραπάνω σκέψεις γράφονται με αφορμή την σύλληψη για φοροδιαφυγή του ντιζάινερ και τηλεμαϊντανού Λάκη Γαβαλά για χρέη προς το δημόσιο ύψους 1.480.000 ευρώ. Σκεφτόμουν, πιο συγκεκριμένα, για το πώς η εικόνα του επιτυχημένου, μπλαζέ τύπου που κάθε celebrity που σέβεται τον εαυτό του καλλιεργεί, όχι μόνο κρύβει, αλλά και επιτείνει ή επιδεινώνει, τη θεμελιώδη βλακεία του ανθρώπου που είναι ταυτόχρονα άπληστος και ανίκανος να διαχειριστεί στοιχειωδώς την απληστία του, θύμα παθών που προσπαθεί να εμπνεύσει για εμπορικούς σκοπούς στους άλλους (καθ' έξιν καταναλωτικός, χωρίς στοιχειώδες ενδιαφέρον για την αναπαραγωγή των εργασιακών σχέσεων με τις οποίες πλουτίζει, εν ολίγοις, λαμόγιο που απλά ονειρεύτηκε τον εαυτό του ως έλλογο player και παρασύρθηκε στην αυτοκαταστροφή από την ανικανότητά του να συνειδητοποιήσει έγκαιρα το ότι είναι απλώς ένας ακόμα βλάκας).
Τις σκέψεις αυτές ήρθε να επιβεβαιώσει το ξεκαρδιστικό, και συνάμα τραγικό σε ό,τι αφορά τα θύματά του, χρονικότου modus operandi ενός ανθρώπου που, κατά τα μαρτυρούμενα, θεώρησε έξυπνο να μην πληρώνει αυτούς που κατασκεύαζαν ρούχα στα οποία έβγαζε γύρω στο 1000% κέρδος ούτε το 1/1000 που είχε συμφωνήσει να πληρώνει, καταφέρνοντας, παρά την τόση ωμή εκμετάλλευση των άλλων, να κυκλοφορεί με δανεικό υπερπολυτελές αυτοκίνητο, να μένει σε δανεικό σπίτι, και τελικά να καταλήξει να συλληφθεί για φοροδιαφυγή, αφού μάλιστα ολοκλήρωσε άλλη μια νύχτα εμμονικής διασκέδασης σε κάποιο θλιβερό νυχτερινό κέντρο.
Έχω την αίσθηση ότι το Κεφάλαιο, στον βαθμό που αφιερώνεται στην αντικειμενική σκοπιά της οικονομίας (συσσώρευση, υπεραξία, ποσοστό κέρδους, σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο, κλπ) αφήνει στο περιθώριο τον συναρπαστικό υποκειμενικό παράγοντα της βλακείας ως κινητήριου παράγοντα για την οικονομική δραστηριότητα, και ότι ως εκ τούτου η λογοτεχνία τύπου Μπαλζάκ επιτελεί ένα όχι δευτερεύον αλλά αντίθετα καθοριστικό έργο στην διερεύνηση των οικονομικά σημαίνοντων αλληλεπιδράσεων της βλακείας με κίνητρα όπως η φιλοδοξία, η φιλαργυρία, η ματαιοδοξία, η ανάγκη για αποδοχή, η ντροπή για το επαρχιακό παρελθόν, η επιδειξιομανία, κλπ.
Εν ολίγοις, αναρωτιέμαι σε ποιον βαθμό ο μαρξισμός μπορεί να κάνει χωρίς μια αντίληψη της σημασίας του μη έλλογου στοιχείου, όλων εκείνων των "παθών" τα οποία εξετάζει μυθοπλαστικά ο Μπαλζάκ. Τα πάθη αυτά δεν μπορούν να αγνοηθούν ως μέρη της έμπρακτης οικονομικής συμπεριφοράς του homo economicus στον καπιταλισμό. Άλλωστε, όποιος έχει ποτέ δουλέψει στον ιδιωτικό τομέα, αναγνωρίζει πίσω απ' τον τελευταίο επιχειρηματία της συμφοράς στο δελτίο συλλήψεων της ΣΔΟΕ την οικεία φιγούρα του "αφεντικού", το οποίο οδηγεί την επιχείρηση στον γκρεμό με μια σειρά αλάθητα βλακωδών αποφάσεων αποκλειστικά δικής του έμπνευσης, αλλά διατελεί μονίμως χολερικό, οργισμένο και εκδικητικό απέναντι σε όλους τους άλλους εκτός από τον εαυτό του, σπέρνωντας γύρω του πραγματική και αναίτια δυστυχία πριν καταποντιστεί τελικά το ίδιο κάτω από τις πρακτικές συνέπειες της αντικοινωνικής ηλιθιότητας που η κοινωνία μας αρέσκεται να βαφτίζει "επιχειρηματικό δαιμόνιο."
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου